Als er iets is waarin de mens zichzelf telkens weer weet te overtreffen dan is het zijn eigen domheid. Hezbollah schijnt zich met éénmalige megakorting te hebben uitgerust met
Hongaarse, in Israël gecertificeerde en gesubsidieerde plofpiepers. Bij Ali Express ontploft er hooguit een paar procent, het soldeerwerk van de Mossad haalt 98 %. Den Haag heeft weer een fenomenaal pakket werken van barmhartigheid gepresenteerd dat direct leidt tot ouderwets kamperen in Ter Apel door mensen die helemaal niet terug willen naar de natuur maar iets van beschaving zoeken in een vijandige wereld vol plofpiepers, watersnoden en klimaatrampen. De veiligheidskunde is in het grote plaatje een nichemarkt geworden. 
Een aardige hobby voor achter het hek. Tenslotte moet het soldeerwerk milieu- en arbeidsvriendelijk plaatsvinden en de programmatuur veilig en betrouwbaar zijn, ook bij de plofpieper.
Denk dus niet teveel na. Het nadenken is in het dagelijks leven niet alleen ongewenst, maar zelfs volkomen overbodig geworden. Bij het quizprogramma 'De slimste mens' (niet bedacht maar afgekeken van de Belgen) doen de vragen slechts nog een beroep op het geheugen (en de antwoorden op de lachspieren). Kandidaten weten de meest onwaarschijnlijke trivia op te dreunen, zaken waar ze in hun leven kennelijk geheugenruimte voor hebben gereserveerd. Vragen als 'Wat weet je van Orgel Joke?' (opvallend veel) of 'Wie is de uitvinder van de puntenslijper/autoped/snijbonenmolen' (altijd Leonardo noemen, ook al is het Paulus de boskabouter) scheiden het kaf van het koren. Het wordt kandidaten openlijk aangeraden af en toe lukraak 'Oscar!' of 'Verenigde Staten' te roepen om hun scoringskans te verhogen. Een secondentelling houdt de vaart erin en leidt af van wezenlijke zaken. We moeten vooral het gevoel houden dat we opschieten. Ziet u de overeenkomsten met de werkvloer reeds?
Veiligheidskundigen hebben steeds vaker rekening te houden met werkelijk onvoorstelbare stupiditeiten, niet in de laatste plaats die van zichzelf. Ja, dat is veelgevraagd, maar het advies had afkomstig kunnen zijn van Maarten van Rossum zelf, schertsmisantroop, brombeer en enig jurylid bij De slimste mens. Kennis zetelt al heel lang niet meer in hoofden (behalve bij Van Rossum en bij anderen voor zover het over muziek-oma Orgel Joke gaat). Kennis zit overal en nergens, is van alles en iedereen en uw hoofd is de omgekeerde ananas in het boodschappenkarretje van de supermarktconsument. Als u het even niet volgt: dat geeft niets, u kunt evengoed slimste mens worden of hoogrisicotaken uitvoeren in de petrochemie.
Nu ik voldoende heb vastgesteld hoe de kennis zich heeft losgemaakt van de mens en andersom, kan ik hetzelfde proberen voor vaardigheden, al zijn er vaardigheden die enorm helpen bij het afdekken van de gaten die er in de kennis zijn gevallen. Aanvankelijk bestonden die vaardigheden uit het lezen en het opzoeken van feitelijkheden in naslagwerken, tegenwoordig in het bedienen van apparaten die uitdrukkelijk bedoeld zijn ter vervanging van ons verstand en waarvan niemand weet hoe ze werken, zelfs de maker niet. Dat daar verbijstering en explosies van komen is dus geen toeval.
Voor de praktische vaardigheden waar een nog grotere minachting voor bestaat dan voor kennis neem ik u graag even mee terug in de tijd, want de geschiedenis is een bron van wijsheid (jammer dat dat pas doordringt na frequent miskleunen). Het is een waarheid zo oud als Methusalem: wie zijn gereedschap beheerst, is meester, al wordt dat zelden erkend. Wie de knuppel het behendigst rondzwaait, zal als laatste overblijven in de arena des levens. Eenzaam overblijven is ons hoogste streven, zo blijkt inmiddels uit alles, maar dat even terzijde.
Wie niet over knuppelvaardigheid beschikt, krijgt een tenniselleboog of eindigt met een deuk in zijn schedel in de catacomben van de arena. Of wordt veiligheidskundige, om dan vanuit ervaring te verkondigen hoe knuppelbeheersing bijdraagt aan de veilige samenleving. Preventie en bronaanpak doen dat nog meer, want als er nergens meer een knuppel te vinden is, behoeft er ook niets te worden beheerst. In de VS is daarover een debat gaande, maar men is er net iets te vaak door knuppels geraakt om nog te kunnen nadenken.
In onze veiligheidsregio zijn de cultuurkwekers in hun veiligheidsknollentuinen vooral bezig met het kanaliseren en mitigeren van het misbruik van het gereedschap, want een beetje principieel doorpakken past niet in het poldermodel. Bovendien loert altijd het gevaar van werkloosheid en stel je toch voor dat je niets meer te doen zou hebben in je knollentuin. Het poldermodel is bezig een moerasmodel te worden, waarin vanzelf de lichtere knollen bovendrijven. Heel goed, want dan kunnen de zware knollen op de bodem een degelijk fundament vormen voor de frivoliteiten aan het oppervlak.
Voor ik u kwijtraak in mijn gloedvolle betoog: we moeten voort, liefst een beetje vlot. Hij/zij die nog met pensioen moet of een vak wil leren: bedenk dat de ondergang niet wacht op uw getreuzel. De mensheid gebruikt al heel lang gereedschap, met wisselend succes. In Berkeley hebben archeologen (of paleontologische gedragswetenschappers) vanuit een sleufvormige uitholling in opgedolven stenen pijlpunten op kunnen maken dat de jagende mens (uiteraard een 'native American') dertienduizend jaar geleden mammoeten bejaagde door ze in een hindernis te lokken. Een speer werd daartoe met de achterzijde stevig ingegraven, met de punt in de richting van waaruit de mammoet verondersteld werd te naderen (eventueel met een beetje hulp: nèhnèh-ne-nèèhnèh, enz). Aldus zou elke aanstormende mammoet zichzelf spietsen; de bijziende mammoet eerst. Tenzij die van de andere kant kwam.
Hoe de bijziende oermens zich tussen de speren door bewoog zonder zich te verwonden of zich van het licht in de ogen te beroven hebben de archeologen en antropologen niet vastgesteld. Dat viel buiten de scope van hun onderzoek en misschien zou het iets te veel interpretatie vergen van de vorm van de pijlpunten die, blijkens de onderschriften van enkele afbeeldingen, ook nog eens replica's waren. Tenslotte kan de sleuf in de pijlpunt waar het hele scenario uit werd afgeleid ook bedoeld zijn geweest om de tabakspruim in weg te stoppen of als plasgoot voor de vrouwelijke oermens die liever geen gebruik maakte van het sanitair in de gemeenschapsgrot.
Ondanks voor de hand liggende alternatieven heeft het decennialange onderzoek tot verbluffende conclusies geleid, zonder dat er ergens oogresten aan pijlpunten hingen of vingerkootjes werden aangetroffen anders dan die van de onderzoekers zelf. Met de replica-pijlpunten, wat raffia van de Action (of het Amerikaanse equivalent), stokwerk uit de tuin en stukken bot uit de mand van de laboratoriumhond zijn speren nagebouwd die niet alleen de mammoethuid doorprikten, maar in de mammoet als een hollewandplug uiteenscharnierden om daar dodelijk letsel aan te richten. Het onderzoeksrapport vergelijkt de ravage met het effect van een hollow-point-bullet, een niet te zuinige kwalificatie. Voor wie denkt dat ik raaskal, zie mijn bron.
Nu de wetenschap heeft vastgesteld dat het menselijk vernuft dertienduizend jaar geleden al geen grenzen kende, is de stap naar het nu nog maar klein. Het gehele traject van de klapspeer-mammoetprikker, via het wiel, het koffiezetapparaat, de neushaartrimmer en het internet heeft ons uiteindelijk de kunstmatige intelligentie gebracht. Er is geen gereedschap dat zo krampachtig is ontvangen als AI, het exoskelet voor onze hersenen. Het schijnt namelijk heel gevaarlijk te zijn om onze twijfelachtige fantasieën eerst door machines te laten ontrafelen om ze vervolgens met extreme kracht en snelheid na te doen. Als we íets wantrouwen is het onze fantasie (of die van onze collega). We durven ons er niets bij voor te stellen, want het is de voorstelling zélf die we het heftigst vrezen. Toegegeven: recentelijk zijn er ook mildere geluiden over AI te horen.
Het enige redelijke vooruitzicht met betrekking tot ons nieuwste gereedschap is dat elk denkbaar misbruik, elk incident en iedere ramp zich zéker zal voordoen, gewoon omdat het mogelijk is. In de beleving van de veiligheidsconifeer – ervaringsdeskundige op het gebied van gereedschappen en rampscenario's, voortdurend bijgeschoold door knuppelincidenten, intercollegiale beproevingen en kleine ongelukjes in de keuken en de slaapkamer – is dat niet wenselijk. Tegelijk vormt dreigend onheil zijn of haar bestaansrecht, dus zeuren is misplaatst. Succes ermee; heb vertrouwen, anders heeft u geen brood op de plank en zéker geen prettig leven. Ik moet bekennen dat mijn omgang met elementaire levensproblematiek niet altijd zo nuchter is als ik het nu doe voorkomen. Gelukkig verkeer ik niet altijd in een staat van existentiële paniek maar net als ieder ander heb ik mijn momenten. Het is belangrijk om die momenten te herkennen en dan in een hoekje te gaan zitten wachten tot ze voorbij zijn.
Terug naar het gereedschap. De oermens stelde zich zonder schaatshelm bloot aan aanstormende mammoeten met een instrumentarium bestaande uit een gammele klapspeer. Dat was niet verstandig, maar dankzij zijn panische gehannes met takken, touw en scherpe stukken vuursteen is het hem uiteindelijk toch aardig gelukt om de mammoetpopulatie te decimeren zonder zelf uit te sterven. Vooruit, de klimaatverandering hielp een handje mee. De niet-bijziende mammoet graasde na een LMRA vrolijk voort tussen de speren tot het duurzaam ging sneeuwen en er slechts diepvriesspinazie te bikken viel. De mens naaide zichzelf in dierenvellen en vond de blikopener uit.
Inmiddels is de blikopener een fossiel in de keukenla, want alles komt vanzelf per fatbike aan uw deur, na wat gevinger aan een plat plastic doosje waar allemaal vrolijke gekleurde plaatjes op verschijnen. De evolutie gaat sneller dan het menselijk oog kan volgen. Onze vinger redt het nog wel, maar de hersenen van met name de oudere veiligheidsconifeer behoeven een reset of een handje kalmeringstabletten. Kunstmatige intelligentie is here to stay, in elk geval tot de elektriciteit op is. En zolang de computer er nog is, maar nog heel even en die redt zichzelf ook wel zonder mensheid en dus ook zonder veiligheidsconifeer. Diepere vragen stelt u zichzelf maar, in uw eigen tijd.
De praktische richtlijn voor de veiligheidsconifeer: werp u in de strijd! Pas toe die app. Doe wat uw gemoed uw ingeeft maar blijf meedoen en gebruik al het gereedschap dat op uw pad komt. Volg desnoods op kosten van uw baas een opleiding van honderden euro's per dagdeel waarin u leert hoe u uw computer commandeert om een risicoanalyse op te stellen, een formulier te ontwerpen of een praatplaat voor uw toolboxmeeting te produceren. En volg nauwgezet wat daar allemaal mee mis kan gaan, want dat is niet gering. Bedenk daarbij dat ons moderne gereedschap in het gebruik niet ingewikkeld is, dus gewoon een opdracht brullen kan helpen. Prompten heet dat. Thuis prompte ik de tv al spontaan op een ander net en mijn partner het huis uit; alles ging als vanzelf. Een kind kan de was doen, en doet dat ook (de overdrachtelijke was, want verontreinigde kleding gooien we tegenwoordig weg).
Bedenk: appontwikkelaars ontwerpen (hevig ondersteund) een human interface om resultaat te leveren op wat wij gebruikers plegen te doen. Als wij vervolgens gaan nadenken en dingen anders gaan doen dan de bedoeling is loopt de app vast en helpt er geen lieve moeder meer aan. Dan valt er met ons niet meer te werken. Stop met denken, start met prompten. Doe mee of sterf uit.