Keuzes maken is een voortdurende uitdaging als je werkt aan digitalisering van veiligheid. Je wordt ingehaald waar je bij staat en – zoals Safety Innovation Consultant bij TNO Denise Harkema zegt: 'nieuwe technologie is óveral, kijk naar de grote diversiteit in apps, wearables en IT-systemen op de markt'. Richt je dus op wat voor jouw organisatie toekomstperspectief heeft, anders vermors je je tijd. Denise heeft niet de illusie dat ze iedereen van dienst kan zijn, maar als ze met haar heldere blik, haar kennis en haar ervaring een bedrijf vooruit kan helpen op het glibberige digitale innovatiepad is ze gelukkig.

Biografie

Denise Harkema (1989) komt uit een Rotterdamse havenarbeidersfamilie. De haven en de technische bedrijvigheid trokken haar sterk aan. Dat kwam vooral door haar opa Hendrik, probleemoplosser en veiligheidsinnovator avant la lettre. Hij was in de jaren '60 de eerste havenarbeider die steevast een veiligheidshelm droeg en kreeg daarom de geuzennaam 'Opa Helmpie'. Begonnen als kolenschepper heeft hij zich uiteindelijk opgewerkt tot directielid. Opa Helmpie was Denises grote voorbeeld, naast vele andere familieleden die ook in de haven werkten. Ze koos voor een studie moleculaire chemie omdat álles chemie is; alles bestaat immers uit materie en op het niveau van de elementaire deeltjes raakt de wetenschap aan de basis van het leven en het zijn. Toen ze eenmaal haar Chemical Engineering-diploma had (MSc, TU Delft), wilde ze zich niet beperken tot één bedrijf of één locatie, maar zich laten inspireren door alles wat de haven – of heel Nederland – te bieden heeft. De fijnchemie, de voedingsindustrie en de energiesector hadden allemaal haar belangstelling. Dat kon ze combineren bij ingenieursbureau Bilfinger Tebodin (tegenwoordig Bilfinger Engineering), in de functie van adviseur technische veiligheid en later adviseur HSE Management. Hoofdzakelijk vanuit persoonlijke interesse schreef ze een essay getiteld 'Sociale media als sleutel naar meer ketenverantwoordelijkheid', een opiniërend stuk waarmee ze in 2016 een scholarship van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu won: een post-academische opleiding Management of Safety, Health and Environment. De twee jaar MoSHE droegen bij aan haar helikopterblik en voedden haar generalistische kennishonger. Ze had een breed takenpakket als hoofd veiligheid bij het ontwerp van een chemische fabriek, werkte voor de farmacie als EHS-specialist en als compliance-adviseur. En meer. Na enkele jaren als programmamanager bij het kenniscentrum van Safety Delta Nederland is ze in 2023 Safety Innovation Consultant geworden bij TNO Health & Work. Nu brengt ze de wetenschap de bedrijven in, want de innovatieketen is pas klaar als nieuwe kennis via bewezen concepten en prototypes heeft geleid tot een volwaardig en bewezen veilig praktijkproduct.

'Goed hè, safety innovation consultant bij TNO', zegt Denise. 'Daar kun je alle kanten mee op.' Denise heeft zich met haar koffie teruggetrokken in een glazen overlegruimte op het hoofdkantoor in Den Haag. Via de telefoon is ze net zo'n enthousiaste ambassadeur voor TNO en voor verantwoorde digitalisering als op het jaarcongres van de NVVK annex vakbeurs en de beurs Industriële Veiligheid. Bij beide gelegenheden vertegenwoordigde ze haar werkgever met een blij gemoed en beide keren kreeg ze het verzoek haar verhaal te delen met De Veiligheidskundige. Haar antwoord: 'Natuurlijk!'

Denise, wat doe je eigenlijk als safety innovation consultant? Laat je je werk bepalen door de vragen waar de klant mee komt?

Denise: 'Ja, als het om een innovatiebehoefte gaat, pakken we graag de vragen uit het bedrijfsleven op. Natuurlijk heeft TNO zelf ook ideeën in welke richting we ons binnen het veiligheidsdomein ontwikkelen, maar we staan voor de impact die we maken in de innovatieketen bij bedrijven. Als consultant sta ik in contact met verschillende sectoren. Ik onderzoek welke vraagstukken er spelen, wat er leeft bij het bedrijfsleven en welke kennishiaten er in de praktijk nog niet worden ingevuld. We tasten zo specifiek mogelijk af, zodat we niet iets dunnetjes overdoen dat allang door de markt is opgepakt. Daarnaast draai ik ook mee in de uitvoering van het onderzoek dat we voor verschillende partners en klanten in het bedrijfsleven en bij overheidsinstellingen doen.'

Wat jullie doen voor marktpartijen moet bruikbare en openbare kennis opleveren, toch?

Denise: 'Dat is het leukste en meteen mijn motivatie. Ik mag wetenschappelijk bewezen concepten in een vroeg stadium uitwerken naar toepasbare kennis en die weer uitdragen. Ik werk aan de toekomst van werk, in het domein arbeidsveiligheid en dat is zó breed dat ik moet afkaderen. Binnen ons team richt ik mij voornamelijk op digitalisering en AI in relatie tot (arbeids-)veiligheid. Als je bij digitalisering en AI geen goede focus aanbrengt en keuzes maakt waar je een leidende innovator kunt zijn, dan ontwikkelt de wereld om je heen zich sneller dan je kunt bijhouden. Als je een idee voor innovatie binnen dit thema hebt en het niet direct oppakt, is de kans groot dat het na een aantal maanden al verouderd is.'

Heb je een praktisch voorbeeld van iets digitaals dat raakt aan arbeidsveiligheid?

Zeker; denk aan platformwerk en algoritmisch management. Bij verschillende beroepen zoals maaltijdbezorgers en taxichauffeurs is er sprake van bedrijven die opereren als een zogenaamd digitaal arbeidsplatform, waarbij medewerkers worden aangestuurd door een app. In traditionele organisaties met bezorgdiensten of transport is ook sprake van algoritmisch management, bijvoorbeeld planningstools die worden ondersteund door AI-functionaliteiten. In beide situaties kan een algoritme via het systeem de werkdag van de medewerkers sturen, maar ook evalueren hoe goed de prestaties zijn geweest. Dat kan gevolgen hebben voor de arbeidsveiligheid en het welzijn van de medewerkers, zowel in positieve als negatieve zin.'

De platformeconomie geldt als een Amerikaanse uitvinding, waarin de mens wordt teruggebracht tot een radertje in een onpersoonlijk commercieel mechanisme.

Denise: 'Als je afgaat op de nieuwsartikelen over aantal bedrijven in Amerika, dan krijg je die indruk. In Europa streven we naar mens-centrale AI-systemen. Kijk naar onze AI verordening, de wet die kaders geeft aan het gebruik van AI-systemen in Europa. Als je automatiseert mogen de arbeidsomstandigheden daar niet onder leiden. Wij waken voor ongewenste uitkomsten van AI-systemen.'

Eigenlijk zoals de robotwetten van Asimov, de sciencefictionschrijver. Zijn eerste wet was dat robots nooit mensen mochten schaden.

Denise: 'Als je een AI-systeem op de werkvloer inzet dan is het volgens de AI verordening per definitie een hoogrisicosysteem, wat wil zeggen dat je je aan allerlei additionele eisen en voorwaarden moet houden. Je mag dat dus niet zomaar uitrollen naar de werkvloer. Bij TNO onderzoeken we wat de kansen en de risico's van systemen zijn. Als je een systeem met algoritmen inzet om medewerkers aan te sturen, let er dan bijvoorbeeld op of het rekening houdt met arbeidsrisico’s zoals fysieke overbelasting of extreme werktijden. We kijken ook of een systeem onbedoeld onjuiste instructies kan geven en wat daarvan dan de gevolgen zouden kunnen zijn. Naast risico's zijn er ook kansen: een algoritme kan heel goed zó worden gemaakt dat overbelasting juist wordt voorkomen. Dit is afhankelijk van de data waarover een algoritme beschikt en van de kaders voor veilig en gezond werken die we eraan hebben meegegeven. De door de mens gestelde kaders en zijn toezicht moeten ervoor zorgen dat het algoritme zich naar wens gedraagt.'

Algoritmen en AI zouden over dezelfde moraal als wij moeten beschikken; dezelfde ethische uitgangspunten moeten hanteren.

Denise: 'Dat kun je bereiken door het systeem al in het ontwerp te voorzien van de juiste kaders. Bedenk vooral dat automatisering ons heel veel vies, vuil en geestdodend werk uit handen neemt. Nieuwe technologie zoals robots en drones zit vaak op de eerste trede in de arbeidshygiënische strategie. Het heeft de potentie om ongezond en gevaarlijk werk te elimineren, omdat je de mens bij het gevaar weghaalt. Als je vanuit die invalshoek opereert is het een enorme kans voor wat het voor welzijn van werknemers kan opleveren.'

Zijn er meer terreinen waar de computer voor grote veranderingen in de manier van werken heeft gezorgd?

Denise: 'Een ander onderwerp waar ons team in innoveert is Smart Standards technologie. Met kennismodellen maken we informatie gemakkelijker beschikbaar voor de eindgebruiker, ook voor degene die niet zou weten waar hij moest beginnen met zoeken in een complexe informatieomgeving. We willen bijvoorbeeld eisen uit wetgeving en normen makkelijker doorzoekbaar maken aan de hand van het onderwerp, het object of de toepassing waar iemand mee werkt.'

Voorbeeld?

Denise: 'Als ik als veiligheidskundige wil weten aan welke wettelijke eisen en normen een werktafel moet voldoen, dan kan ons model met een simpele zoekopdracht een lijst geven van toepasselijke wet- en regelgeving en relevante normen, inclusief eisen, zonder dat de gebruiker voorkennis nodig heeft over wetgeving of normen. De gebruiker hoeft dus niet zelf allerlei wetgeving door te spitten om tot een overzicht te komen van eisen die in de praktijk aan een werktafel worden gesteld. In ons systeem hoef je alleen 'werktafel' in te voeren om alle relevante wetten, normen, best practices en inzichten gepresenteerd te krijgen. Die eerste stap, het 'waar moet ik beginnen?' kan voor werkgevers een grote hindernis zijn in het naleven van wettelijke verplichtingen. Je zou vele soorten informatie in zo'n model kunnen onderbrengen en de output automatisch laten afstemmen op het type gebruiker, diens taak of de werkplek waar hij of zij zich bevindt. De veiligheidskundige, de werkgever of bijvoorbeeld de inkoper hebben allemaal een verschillende informatiebehoefte en kunnen dan op basis van dezelfde 'zoekterm' andere informatie krijgen. In ons project beperken we ons vooralsnog tot wet- en regelgeving. Oneindige opschaling van het concept in de toekomst is denkbaar.'

Het lijkt me aardig om daar een human interface voor te bedenken die zelfs onafhankelijk van het geschreven woord opereert. Dat als je een gasfles ziet door je camerabril, je gewezen wordt op de risico's en de Pressure Equipment Directive.

Denise: 'Dat zou je kunnen bereiken door een dergelijk model te koppelen aan een digital twin of de zogenaamde industrial metaverse, een digitale simulatie van een fysieke bedrijfslocatie of installatie. In een dergelijke simulatie kun je allerlei soorten informatie onderbrengen en koppelen, zo ook real-time data uit bijvoorbeeld het gasdetectiesysteem.'

Het duizelt mij soms. Met digitalisering zet je de mens in een heel andere wereld. Je verandert zelfs zijn bewustzijn. Bespeur je geen weerstand?

Denise: 'Ik spreek zeker mensen die hun bedrijfsvoering zonder digitalisering kunnen voortzetten, maar ook veiligheidskundigen met collega’s op de werkvloer die geen behoefte hebben aan een digitale tool om ‘slimmer’ te werken. Daar zul je als veiligheidskundige rekening mee moeten houden.  Blijf vooral in contact met deze groep mensen wanneer je met digitalisering aan de slag wilt in je organisatie. Als je kijkt naar de adoptiegraad en de acceptatiegraad van nieuwe technologie, stelt het World Economic Forum in hun Future of Jobs Report 2023 dat 50 tot 80% van de ondervraagde bedrijven verwachtte in de periode 2023-2027 een vorm van nieuwe technologie in te gaan zetten. De inzet van digitale platformen en apps gaat aan kop. Daarentegen zien we in de media ook wel projecten stranden. Een op zich veelbelovend initiatief kan bij de implementatie van digitale tools alsnog mislukken.'

Waar voert de techniek ons heen?

Denise: 'We zien allemaal dat technologie steeds verder verweven raakt in onze samenleving, ook in het bedrijfsleven. In ons team doen we onderzoek naar een inventarisatie van technologieën. Als we kijken naar de mens op het werk, zien we twee tegengestelde hoofdbewegingen; namelijk enerzijds totale ondersteuning: het gebruiken van technologie om de prestaties te verbeteren van mens en machine in de normale (fysieke) werkomgeving. Anderzijds zien we totale immersie; het gebruiken van technologie om werkzaamheden uit te voeren in of via de virtuele realiteit. Bij totale ondersteuning kun je bijvoorbeeld denken aan het gebruik van sensoren in de vorm van wearables, zoals slimme horloges en slimme kleding, maar ook aan het exoskelet of het vervangen van de mens door robotica en drones. Dan is er de totale immersie; werken met digital twins, de mens verwijderd uit het proces. Denk daarbij aan een situatie waar een mens via een VR-bril op afstand werkzaamheden verricht in de simulatie of aanbevelingen van een AI controleert die vervolgens op afstand worden uitgevoerd.'

Ten slotte: komt het allemaal goed dankzij of misschien ondanks de digitalisering?

Denise: 'Daar zijn we zelf bij, digitalisering is inmiddels overal mee verweven. Kijk naar het dagelijks leven: we zien voorbeelden van life-logging (je persoonlijke leven digitaal vastleggen, red.), gamification en alles en iedereen is altijd online. Ook voor veiligheid heeft digitalisering consequenties; het domein raakt met de tijd steeds meer verweven met andere domeinen zoals asset management voor het realtime meten van prestaties van een installatie. Bedrijfsprocessen worden in toenemende mate bestuurd via een integraal IT-systeem in de organisatie; denk aan het Enterprise Resource Planning systeem. Tijdens de digitale transitie moeten we in de gaten houden dat de kaders voor een veilige en gezonde werkomgeving bewaakt blijven. Dat al onze kennis al lang niet meer in één brein past is een feit sinds Leonardo da Vinci, maar als we ons door veilige digitale systemen en AI laten ondersteunen hoeft dat geen belemmering te zijn. Bij mij roept het nog wel wat elementaire zijnsvragen op, maar die zal ik je besparen. En nu moet ik het vergaderhokje uit!'