Biografie
Frédéric de Lijser (1976) is in april 2024 aan een nieuwe carrière bij arbodienstverlener Arbode begonnen, na 22 jaar in dienst te zijn geweest bij het Muziektheater/Nationale Opera & Ballet in Amsterdam. Met zijn overstap raakt NO&B niet alleen een trouwe medewerker kwijt, maar ook een gedreven veiligheidskundige die de culturele en artistieke wereld van binnenuit kent.
Frédéric groeide op in Amsterdam, verhuisde op zijn tiende met de familie naar Zeeuws-Vlaanderen, keerde op zijn zeventiende terug naar de hoofdstad en begon daar na de middelbare school eerst aan een opleiding tot docent handvaardigheid en daarna aan culturele en maatschappelijke vorming. Sociaal werker werd hij niet: hij bleef zich wél inzetten als seizoenwerker bij de horeca-onderneming van zijn familie. Als 'Hoofd bar en bediening' in discotheek Joy in Cadzand-bad had hij 's zomers meer werk dan hij zou willen, maar in de winter was het duimendraaien. Om brood op de plank te houden wendde hij zich tot een uitzendbureau. Dat hielp hem aan de slag in de artiestenfoyer van NO&B, een werkgever waar hij het uiteindelijk ruim twee decennia uithield als medewerker artiestenfoyer en later (ook) als arbo-preventiemedewerker, vicevoorzitter van de ondernemingsraad en OR-lid. In 2023 rondde hij zijn opleiding tot MVK af (Kader). Toen hij zijn LinkedIn-profiel enigszins schoorvoetend op 'Open to Work' instelde, kreeg hij direct reacties van zeker zes recruiters. Frédéric: 'Dat ging sneller dan gedacht. Maar een nieuwe werkkring vinden en leerzame nieuwe ervaringen opdoen is eigenlijk heel gezond. Bovendien: nu kan het nog.' Hij zal zijn collega's en de werkomgeving zeker missen. 'Cultuur is absoluut prachtig en de moeite waard, maar het is niet voorbehouden aan de toonaangevende instituten in de randstad. Ook de alternatieve en kleinere initiatieven moeten kunnen floreren', zegt Frédéric. Als hij tijdelijk verzadigd is van feestgedruis en stads gedoe, dan trekt hij zich graag met zijn Finse vriendin Hanna terug in hun zomerhuisje in het bos, aan een meer in Finland. Heerlijk!
Frédéric spreekt bedachtzaam en pauzeert regelmatig om na te denken. Dat kan even wennen zijn in onze maatschappij, waarin iedereen zijn mening er al uit flapt voordat er zelfs maar gelegenheid tot nadenken is geweest. Scandinavië helpt kennelijk bij het onthaasten. DeVeiligheidskundige kon het niet laten de muggen te noemen, wat leidt tot beschouwingen over de relativiteit van recht en onrecht in het ecosysteem en over de plaats van de mug in de evolutionaire geschiedenis. 'Als je in het muggenseizoen onbedekt buiten loopt ben je nu eenmaal een prooidier.' De vraag waar de mug van leefde toen de grote zoogdieren er nog niet waren blijft vooralsnog onbeantwoord, maar Frédéric denkt er graag nog even over door.
Frédéric, gefeliciteerd met je eerste prijs. Had je er rekening mee gehouden dat je de DVK Schrijfprijs zou kunnen winnen?
FdL: 'Nee, wel gehoopt natuurlijk. En ik ben er heel blij mee. Ik vermoedde al zoiets toen ik de bokaal in jullie postpakket in de brievenbus vond*, haha. Maar uiteraard kunnen er anderen zijn die ook iets heel goeds hebben geschreven. Voorlopig heb ik het goede nieuws al gedeeld met familie en collega's.'
* Omdat de Dag van De Veiligheidskundige op 14 juni geannuleerd was, vond de uitreiking dit jaar online plaats en is de prijs per post verzonden (helaas waren we daarbij de sticker 'pas openmaken tijdens de Teams-uitreiking' vergeten...).
Jij bent bij NO&B via de OR in de arbeidsveiligheid terechtgekomen, toch?
FdL: 'Ja, na vijf jaar in de artiestenfoyer, een soort bedrijfsrestaurant, wilde ik mijn stem wat meer laten horen. Dat kon via het OR-lidmaatschap. Ergens rond 2010 zochten we binnen de OR iemand die zich met arbeidsomstandigheden wilde bezighouden. Daar was weinig animo voor, want het werd als een moeilijk en niet bepaald sexy onderwerp beschouwd. Het is een enorm breed thema en dat paste mij eigenlijk wel. Ik ben een generalist en wil van nagenoeg alles weten hoe het zit. Via de OR en de arbocommissie ben ik in 2017 preventiemedewerker geworden binnen de organisatie.'
Was je de enige preventiemedewerker bij NO&B?
FdL: 'Nee, daar zijn er meer van. Ik was de enige algemene arbo-preventiemedewerker. De verschillende preventiemedewerkers hebben allemaal hun eigen specialisme en de bijbehorende neventaken die ze in deeltijd uitvoeren, enkele uren per maand; dat kan variëren. Bij NO&B hebben we (Frédéric houdt zich gewoontegetrouw aan 'we') bijvoorbeeld een preventiemedewerker gevaarlijke stoffen. Die differentiatie is nodig omdat we met zo veel verschillende risico's te maken hebben. De organisatie is best groot (ca. 600 fte, red.) en het toneel is te vergelijken met een bouwplaats waar wordt op- en afgebouwd en gehesen en geheven, ook boven mensen. Er wordt gewerkt op hoogte, met zelfontworpen elektrische installaties, soms in het duister en met special effects en vuur. We hebben ateliers, hout- en metaalwerkplaatsen, een afdeling rekwisieten, we maken zelf kostuums en er is veel intern transport.'
En je hebt dus gewerkt met levende dieren, wat het onderwerp werd van je scriptie 'Er staat een paard in de gang'. Hoe kwam je aan dit onderwerp?
FdL: 'Producties met levende dieren zijn geen dagelijkse kost, maar ze komen wel met enige regelmaat voor. De directe aanleiding was de begrijpelijke weigering van een orkest om vanuit de orkestbak te musiceren terwijl er drie meter hoger een levend paard op het podium zou staan, met alleen een vangnet boven de orkestbak als afscherming. Ondanks de maatregelen vond men het risico te groot. De bewuste productie is toen zonder paard doorgegaan. Dat voorval was trouwens jaren voordat ik met mijn MVK-studie begon. Het zal ongetwijfeld een keer in de OR zijn besproken of in de arbocommissie waar ik namens de OR in zat. Ik heb wel moeite moeten doen om mijn scriptiebegeleider te overtuigen van de relevantie van het onderwerp.'
Waarom? Ik herinner me Jim Bakkum die in de musical Grease van een podium de orkestbak in reed met een klassieke auto. De Arbeidsinspectie wilde toen een hekwerk geplaatst zien op de rand van het podium. Daar was flink ophef over.
FdL: 'Hoe dat precies is afgelopen heb ik niet paraat, maar een hekwerk is er niet gekomen. Er blijft altijd een spanningsveld tussen wat artistiek wenselijk en wat arbotechnisch verantwoord en aanvaardbaar is. En daar ontstaat dus een sociaal spel omheen, een strijd zo je wilt. De artistieke geesten komen met spannende ideeën bij de facilitair ondersteunende diensten en ze zijn gewend om te horen 'jazeker, dat gaan we regelen'. Dat iets niet kan of te gevaarlijk is en daarom niet mag is dus bepaald geen fijne boodschap. Maar de wet geldt ook in het theater en op het podium; niet alles is altijd mogelijk. Als je boven de tweeënhalve meter bouwt en erop gaat staan dan weet je dat je maatregelen moet nemen.
Werk op hoogte komt in jullie werk vaker voor dan blootstelling aan levende dieren. Was de relatieve zeldzaamheid – de geringe blootstelling – het bezwaar van je scriptiebegeleider?
FdL: 'Dat is waar, maar het was niet de oorzaak van zijn geringe enthousiasme. Ik denk dat dat kwam doordat ik graag ook het aspect dierenwelzijn had meegenomen maar dat valt niet binnen de scope van de veiligheidskundige, zo werd mij duidelijk gemaakt. Daar kun je van alles over denken en ik was het er niet helemaal mee eens, maar achteraf ben ik heel blij dat die lijn werd getrokken. Ik had compleet kunnen verdwalen in dierenwelzijn en in de risico's van zoönosen (van dier op mens overdraagbare ziekten, red.) of allergieën. Aan de tachtig uur die er in principe staan voor een MVK-scriptie kwam ik zelfs mét beperkingen in de scope ruim tekort. Het zou teveel geworden zijn. Ik heb me zodoende beperkt tot directe veiligheidsrisico's zoals bekneld raken, gebeten worden, vertrappeling, enzovoort. En de mogelijke maatregelen natuurlijk.'
Je hebt wel aangezet tot nadenken en misschien zijn er anderen die het graag uitdiepen.
FdL: 'Vast wel. Ik realiseer me dat ik uitzonderlijke situaties beschouw. Het toneel is niet de natuurlijke plaats voor levende dieren. Maar de risico's moeten absoluut op een checklist staan en zodra we een risico signaleren, moet het in een productie-RI&E zijn opgenomen, inclusief de maatregelen. 'Dieren in een voorstelling' is ook een hoofdstuk in de Arbocatalogus Podiumkunsten. Ik hoop dat mijn scriptie bijdraagt aan de actualisatie van dat onderdeel.'
Je doet een aantal heldere aanbevelingen. Kun je daar iets over zeggen?
FdL: 'Jawel, al heb ik nog geen groen licht voor brede publicatie van mijn complete scriptie. Mijn belangrijkste aanbeveling is het gebruikmaken van een professionele dierenbegeleider. Iemand met voldoende zeggenschap, die een dier selecteert, de omstandigheden beoordeelt en erbij is om in te kunnen grijpen. In mijn scriptie haal ik het voorval met Hermice de ezel aan, die ondanks een speciaal dieet tijdens de uitvoering van de opera 'Legende' verondersteld werd te moeten poepen. De voorstellingsleider liet een toneeltechnicus ingrijpen, waardoor de voorstelling niet meer werkte én een veiligheidstechnisch onnodige ingreep werd gedaan. Daar had de dierenbegeleider de regie moeten hebben, en niet de voorstellingsleider. Het voorbeeld komt uit het boek 'Jaap, topmodel' van Sabine van der Helm, de professionele dierenbegeleidster met wie ik veel heb mogen praten voor mijn scriptie.'
De dierenbegeleider moet er dus bij zijn. Is dat de oplossing?
FdL: 'Nee, er zijn meer taken. Deze functionaris moet ook andere betrokkenen vooraf informeren en instrueren, bijvoorbeeld technici en artiesten. Bovendien is de dierenbegeleider niet dezelfde persoon als de eigenaar van een dier. Het kan zinvol zijn om die ook aanwezig te laten zijn, maar dat is dan vooral om het dier zich op zijn gemak te laten voelen. Iemand die vooral trots is op zijn kat of hond omdat die 'in beeld' is moet je niet ook laten coördineren. De dierenbegeleider heeft ook een belangrijke rol bij de selectie van dieren.'
Bronaanpak.
FdL: 'Zo kun je dat zien; het werkt zeker preventief. Maar van dieren en hun eigenschappen moet je verstand hebben. Ze zien, ruiken en horen anders dan wij. Van het geluid van lichtwerkzaamheden in de nok van het theater kan een paard heel veel last hebben, terwijl een mens het niet waarneemt. De geur van alcohol kán voor bepaalde dieren heel heftig zijn. Het is dan goed om het te weten als kostuums zijn gereinigd met wodka of als een artiest de avond ervoor een feestje had. Een reinigingsmiddel waarmee de toneelvloer is schoongemaakt, kan een nog veel ergere impact hebben.'
Het is dus uit den boze om op het laatste moment nog even een levend dier in een voorstelling te halen.
FdL: 'Dieren hechten aan voorspelbaarheid. Je moet niet op het laatste moment dingen veranderen. Het kan helpen om ze voorzichtig te trainen zodat ze kunnen wennen aan de omstandigheden. Sabine, de dierenbegeleider die ik al noemde, traint bijvoorbeeld katten al weken tevoren voor lawaaiige repetities en uitvoeringen. Ze laat ze wennen aan luide muziek. Ze informeert ook de medewerkers aan een productie, inclusief regisseur en productieleider, over wat ze wel en wat ze niet moeten doen, waar ze ruimte hebben om iets te doen en waar niet. En levende dieren moeten deelnemen aan de repetities. Het repeteren zélf is ook een veiligheidsmaatregel die in onze arbocatalogus staat, net als het volgen van werkprocedures.'
Repeteren als maatregel?
FdL: 'Zeker. Erkend door de Arbeidsinspectie. Er is zelfs een rechtszaak over gevoerd. Bij de opera Siegfried acteerde een kind op drie meter tien hoogte, zonder fysieke valbeveiliging. Dat had de Arbeidsinspectie geconstateerd en er een boete van 18.000 euro voor uitgeschreven. Dat heeft NO&B aangevochten. De Arbocatalogus voor de podiumkunsten ziet het repeteren als doeltreffende maatregel, te nemen als andere maatregelen uit artistieke overwegingen niet toepasbaar zijn. NO&B is door de rechter* in het gelijk gesteld.'
*ECLI:NL:RVS:2017:2874 Citaat uit de uitspraak: 'Als valgevaar niet kan worden geëlimineerd tijdens de ontwerpfase of de bouwfase van de productie is het repetitieproces essentieel om medewerkers bewust te maken van de risico’s, zo staat in de Arbocatalogus.'
Al die instructie en repetitie vergt wel een investering.
FdL: 'Ja, het kost tijd en dus geld. Het blijft altijd een kwestie van prioriteren, maar je kunt een risico niet laten voor wat het is als je er weet van hebt. Misschien dat ik me over tien jaar afvraag waar ik me druk over heb gemaakt omdat levende dieren dan helemaal niet meer mogen worden ingezet. Dat dierentuinen dan niet meer bestaan en dat bio-industrie verleden tijd is. We zijn ook ooit gestopt met roken op het werk, dus ik acht dat best mogelijk.'
Vind je het jammer dat je bent afgezwaaid vóór de volgende productie met levende dieren?
FdL: 'Die productie staat inderdaad al de planning voor het komende theaterseizoen en ik ben natuurlijk benieuwd. In elk geval ligt er wat informatie klaar en ik hoop dat de juiste personen er gebruik van maken.. Ik laat me ook graag door mijn oud-collega's bijpraten. Maar ik heb zeker geen spijt van mijn carrièreswitch en ben erg blij met mijn nieuwe baan bij Arbode!'
N.b. Zodra Frédéric toestemming krijgt voor publicatie van zijn scriptie, zal De Veiligheidskundige daar melding van maken.